अपराध नियन्त्रणमा पलाएको बिश्वास

‘इफ यू स्यालुट योर ड्यूटी, यू निड नट स्यालुट एभ्रीबडी, बट इफ यू पोल्यूट योर ड्यूटी, यू हयाब तय स्यालुट एभ्रीबडी ।’ कर्तब्यबोधको सन्दर्भमा भारतका पूर्वराष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामले अघि सारेको यस मान्यतालाई आत्मसाथ गर्नेहरूले सदैव सम्मान नै पाएका छन । डिआइजी नवराज सिलवाल, जयबहादुर चन्ददेखि एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल र पुष्कर कार्कीहरूले काम गरेर नै आम नागरिकको मनमा डेरा जमाएका छन । सरुवा भएर फर्कने बेला एसएसपी सर्वेन्द्र खनाललाई बीरगञ्जबासीले लगाइ दिएको सय किलोको माला त्यसैको प्रमाण हो भन्न अलिकत्ति पनि हिच्किचाउन पर्दैन । 

गणेश बस्नेत

मुलुकमा यतिबेला संबिधान निर्माणको तातो हावाले सवैलाई उकुसमुकुस बनाएको छ । संबिधान निर्माण गर्ने सभासददेखि राजनीतिक दलका नेतृत्वलाई मात्र नभई आम सर्वसाधरणसम्म संबिधान निर्माणको चासो र चिन्ता छ । त्यसैले यतिबेला संबिधान निर्माणमा सहमति हुन नसकेका बिषयहरूलाई कसरी मुलुकको हितमा निर्णय गराई आगामी माघ ८ गते नयाँ संबिधान जारी गर्ने भन्ने बिषयले सवैको दिमागलाई सोच्न बाध्य पारिरहेको छ । संबिधान निर्माणका बेला बिभिन्न बिषयमा छलफल चलिरहँदा राजनीतिक दलहरूबीच अपराधीलाई संरक्षण नदिने बिषयमा एक हदसम्म सहमति जुटेको अवस्था छ । भ्रष्टाचारी ठहर भएका नेतालाई चुनावमा उठन नपाउनेदेखि अपराध नियन्त्रणलाई कडाईका साथ नियन्त्रणको बाटोतर्फ दलहरू अघि बढेको अनुभुति भइरहेको छ । यही बीचमा नेपाल प्रहरीका केही अब्बल अधिकृतहरूले आफ्नो कार्य क्षेत्रमा सञ्चालन गरेको जनताको मन जित्ने कामले सवैलाई अपराध नियन्त्रणमा सफलताको अनुभुति दिलाइरहेको छ ।
उपत्यकामा सञ्चालन गरिएको गुण्डाराज समाप्तीको अभियानदेखि मुलुकभर चालिएका केही उदाहरणीय कदममा आम नागरिकको बिश्वास पलाएकै कारण राजनीतिक दलका नेताहरू पछिल्लो समय अपराधी छाडन सोधै दवाव दिने काम बन्द गरेका छन । यहीबेला पूर्वदेखि पश्चिमसम्मका क्षेत्रमा प्रहरीले चालेको अभियानले पनि अपराध नियन्त्रण हुन्छ भन्ने आसा नागरिकमा पलाएको छ । पछिल्लो समयमा पूर्वाञ्चलको नेतृत्व गरेका डिआइजी नवराज सिलवाल, सुदरपश्चिमाञ्चलको नेतृत्व गरेका डिआइजी जयबहादुर चन्द, नारायणी अञ्चलका नेतृत्व गरेका एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल (केही दिन अघि आइजीपीको सचिवालयमा सरुवा), महानगरीय अपराध महाशाखाका नेतृत्व गरेका एसएसपी पुष्कर कार्की, दिपायल तालिम केन्द्रका नेतृत्वकर्ता (हाल सरुवा) एसएसपी धीरु बस्नेतसम्मले आफ्नो कामबाटै नागरिकमा अपराध नियन्त्रण हुन्छ भन्ने आशा जगाएका छन । सदैव गलत आँखाले हेर्ने गरिएको पूर्वाञ्चल र नारायणी अञ्चलमा सिलवाल र खनालले देखाएको जाँदुलाई जोकोहीले प्रसंशा नै गर्छन ।
हुन पनि यतिबेला उपत्यकादेखि पूर्वाञ्चल र नारायणीका हरेक गुन्डा नाइकेको मन काप्न थालेको छ । सिलवाल, कार्की र खनालले चलाएको अपराधको न्यूनिकरण र अपराधी नियन्त्रणको अभियानले अपराधीको मनोवल निकै खस्किएको र नागरिकको मनोवल माथि पुगेको छ । यस्तै प्रहरी देख्खसाथ भाग्ने सुदुरपश्चिमका नागरिकको मन जितेर डिआइजी  जयबहादुर चन्दले पनि आफ्नो कामको परिचय दिएका छन भने नागरिकमा बिश्वास पनि जगाएका छन । अहिलेसम्म कारवाही स्वरुप सुदुर पश्चिम पठाउने प्रचलन र जाने अधिकृत पनि कमजोर मनोवलका कारण त्यस क्षेत्रका जनताले प्रहरीसँग सहयोगको हात बढाउन सकिरहेका थिएनन । चन्दले उच्च मनोवलका साथ काम गरेर जनतासँगको मित्रता र गुन्डासँगको दुस्मनी मोलेर आम नागरिकमा आसाको किरण जगाएका छन । यी अधिकृतहरूले गरेको कामले सवैले इमान्दारिपुर्वक आफ्नो कर्तब्य पूरा गरेको भए नेपाल २० बर्ष अघि नै स्वर्ग बिनसकेको हुन्थ्यो भन्ने स्पष्ट सन्देश दिएको छ ।
भारतका निवर्तमान राष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामले भनेका थिए, ‘इफ यू स्यालुट योर ड्यूटी, यू निड नट स्यालुट एभ्रीबडी, बट इफ यू पोल्यूट योर ड्यूटी, यू हयाब तय स्यालुट एभ्रीबडी ।’ कर्तब्यबोधको सन्दर्भमा भारतका पूर्वराष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामले अघि सारेको यस मान्यतालाई आत्मसाथ गर्न नसक्नेहरु समाजमा कलंकित भएका छन । राजनीतिमा हुन कि समाजका अन्य कुनै पनि पेशा ब्यवसाय अंगालेका किन नहुने आफ्नो काममा लगाव नराख्नेहरु जनताको नजरमा घृणाका पात्र नै बनेका छन । तर जस्ले कर्तब्यलाई आफ्नो जिवन पद्धतीसँग ढालेका छन, उनीहरूले सदैव सम्मान नै पाएका छन । पूर्वाञ्चल प्रहरी प्रमुख डिआइजी नवराज सिलवाल, सुदुरपश्चिमाञ्चल प्रहरी प्रमुख डिआइजी जयबहादुर चन्ददेखि एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल र पुष्कर कार्कीहरूले काम गरेर नै आम नागरिकको मनमा डेरा जमाएका छन । बीरगञ्ज छाडने बेलामा नारायणी अञ्चल प्रमुख रहेका एसएसपी सर्वेन्द्र खनाललाई नागरिकले लगाइ दिएको सय किलोको सयपत्री फुलको माला त्यसैको प्रमाण हो भन्न अलिकत्ति पनि हिच्किचाउन पर्दैन । भारतीय पूर्वराष्ट्रपतिको भनाईलाई नेपाल प्रहरीका केही बरिष्ठ अधिकृतहरूले भने ब्यवहारमै लागू गरिदिएका छन । २० महिना अघिसम्म वीरगञ्जको नाम सुन्नसाथ तर्सनेहरू यतिबेला गर्भका साथ आफ्नो परिचय दिन थालेका छन ।
बीरगञ्जबासी भन्दा सवैको इज्जत, मान प्रतिष्ठा बढेको छ । कुनैबेला बीरगञ्ज भन्सार लुटको सन्सार भन्ने भनाईमा पनि बदलाव आएको छ यतिबेला । नक्कली नोटदेखि लागुऔÈध तस्करीसम्म, झोले गुण्डादेखि पेसेवर हत्यारासम्मका लागि कुख्यात नाका थियो वीरगञ्ज अढाई बर्ष अघिसम्म । हत्या, अपहरण, लुटपाटमा पनि अब्बल नै मानिन्थ्यो । नेपाली अपराधीका लागि मात्रै नभएर भारतीय अपराधीहरूको पनि क्रिडास्थल थियो बीरगञ्ज । नारायणी अञ्चलमा जाने प्रहरी जोकोहीलाई कमाउन गएको भ्रष्टाचारीको रुपमा हेर्ने बिगतको तितो अनुभवलाई एक जना एसएसपीले फेरिदिएका छन । फोहोरको डगुंर र अव्यवस्थित सहरले विरगञ्जलाई सा“च्चिकै कुरुप बनाएको थियो । तर अब भने विरगञ्जको स्वरुपसँगै परिचय पनि फेरिएको छ । नारायणी अञ्चल प्रहरीको नेतृत्व गरिरहँदा एसएस्पी सर्वेन्द्र खनालले वीरगञ्जको स्वरुपसंगै पहिचान पनि बदलेका हुन । त्यसैले अहिले जोकोही वीरगञ्जबासी ढुक्कका साथ भन्छन, बीरगञ्ज अब पहिले जस्तो छैन ।
अपराध नियन्त्रणसँगै प्रहरीको ड्यूटी के हो ? र कसरी नागरिकको प्रतिष्ठा उठाउन सकिन्छ भन्ने पाठ एसएसपी सर्वेन्द्रले सिकाएका छन । हुनपनि बीरगञ्जले पुरानो सवै कुख्यातीबाट मुक्ति पाएको महसुस गरेका छन आम नागरिकले यतिबेला । खनालको लगातारको मेहनत र अठोटका कारण वीरगञ्ज बदिलएको हो । तस्करी नियन्त्रण, शान्ति सुरÔा कायम र सरसफाइका लागि उनले चालेको कदम एक हदसम्म सफल भएको वीरगञ्ज पुग्ने जो कोहीले प्रत्यÔ अनुभव गर्न सक्छ आजभोलि । उच्च राजनीतिक तहसम्म जोडिएको तस्करीलाई पनि नियन्त्रणमा ल्याएका सर्वेन्द्रको हिम्मतले भारतीय पूर्वराष्ट्रपतिकै भनाईलाई ब्यवहारमा चरितार्थ गरिरहेको छ । कतिसम्म भने सर्वेन्द्रले चुपचाप बाटोमा निस्केर फोहोर सोर्नेदेखि बाटो मिचेर राखेका ट्याङकी पसल हटाउने अभियान चलाए । तस्करी नियन्त्रण र अपरहणकारीलाई पक्राउका लागि आफै कमाण्ड सम्हालेर फिल्डमा पुगे । तर उनले आफ्नो प्रचार बिल्कुलै गराएनन । बालकलाई अपरहणकारीको पञ्जाबाट मुक्त गराउन मध्यरातमा आफै घटनास्थल पुगेर सुरु गरेको खनालको अभियानले नागरिकको मन जित्यो ।
काम गर, प्रचार नगर भन्ने शैली अपनाउदा आम नागरिकले उनको काममा साथ दिए । परिणाम प्रचारबाजी होइन, काम गरेर देखाउने स्वभाव रहेका सर्वेन्द्रले वीरगञ्जको स्वरुप र परिचय दुवै बदलिदिए । उनले राजस्व चुहावट र तस्करी नियन्त्रणमा समेत सफलता हासिल गरे । बीरगञ्ज भन्सारका कर्मचारीले राजस्वमा ब्रम्हलुट मच्चाउदै आएको यथार्थलाई रोकथाम गर्दै राजस्वमा पनि बृद्धि गराए, कर्मचारीलाई कर्तब्य के हो भन्ने सिकाउन राजस्व छलेर भित्र्याउने हरेक सवारीमा नजर लगाए । एसएसपी सर्वेन्द्रको पहलमा राजश्व चुहावट र तस्करी नियन्त्रणका लागि अञ्चल प्रहरी कार्यालय नारायणीबाट चालिएको विशेÈ अभियान अन्तरगत गाडीहरू भटाभट समातिन थालेपछि भन्सार कर्मचारी पनि सुध्रन बाध्य हुनैप¥यो । राजस्व छलेर नेपाल छिर्नेहरूलाई अञ्चल प्रहरी कार्यालय नारायणीले भटाभट समातेर भन्सार कार्यालयमै नै फिर्ता पठाउन थालेपछिको परिणाम हो यो । सुरÔा निकायको पहलमा मात्रै २३ करोड ३३ लाख २२ हजारको सुनचा“दी बरामद गरिएकाले राजस्वमा पा“च गुणा बढी रकम थपिएको तथ्यले पनि यही बताइरहेको छ । यद्यपी राजस्व बढ्नुमा सशस्त्र प्रहरी बलको भुमिका पनि निकै सकारात्मक नै रहेको बुझाई बीरगञ्जबासीमा छ ।
यस्तै पूर्व क्षेत्र पनि यतिबेला नारायणी अञ्चल जस्तै अपराध नियन्त्रणको सफल छ । बिगत एक बर्षमा पूर्वाञ्चलमा चलाइएको पुलिस अफ दि मन्थ, आन्तरिक सुद्धिकरण, नागरिकसंगो सात्क्षात्कार, गुन्डागर्दी नियन्त्रण जस्ता कामले पूर्व क्षेत्र यतिबेला शान्त बनेको छ । प्रहरीप्रति जनताको बिश्वासमा पनि निकै बढोत्तरी भएको अनुभुति पनि भइरहेको छ । पूर्वक्षेत्रका १६ वटै जिल्लाहरूमा नागरिक मतसर्वेक्षण गरी डिआइजी नवराज सिलवालले चालेको कदमकै कारण यो सफलता प्राप्त भएको हो । त्यसैको परिणाम पूर्व क्षेत्रमा हुने गरेको अपहरण, फिरौती असुली, हत्या जस्ता जघन्य अपराध लगभग सून्यमा पुगेको छ । घरेलु हिंसाका घटनामा पनि क्रमशः नियन्त्रण भइरहेको छ । सरुवा भएर छाडने बेलासम्म सिलवाल नेतृत्वको प्रहरीले पूर्वका १६ वटै जिल्लाका नागरिकमा एक ढंगको सकारात्मक सोच र अपराध नियन्त्रणमा जागरण पैदा गर्ने निश्चित छ । यस्तै सुदुर पश्चिम क्षेत्रमा पनि डिआइजी चन्दको नागरिकको मन जित्ने र अपराध नियन्त्रणको काम जारी रहे नेपाल प्रहरीकै प्रतिष्ठा बढने छ । यस्ता काम गर्नेलाई समाजले पक्कै पनि उच्च मुल्यांकण गर्ने नै छ । प्रहरी संगठन र सरकारले पनि उचित मुल्यांकण गर्न चुक्नु हुँदैन ।
एक अधिकृतले सिंगो प्रहरी संगठनलाई हेर्ने धारणामा परिवर्तन ल्याउन सक्दारहेछन भन्ने प्रमाणका रुपमा डिआइजीद्वय नवराज सिलवाल र जयबहादुर चन्द अनि एसएसपीद्वय सर्वेन्द्र खनाल र पुस्कर कार्कीले प्रमाण दिएका छन । बीरगञ्जको परिचय बदल्ने खनालजस्तै कार्की पनि उपत्यकालाई ६ महिनाभित्र गुण्डामुक्त क्षेत्र बनाउने स्पष्ट मार्गचित्र सहित अघि बढेका छन । उनको उपत्यका बदल्ने योजनाले केही हदसम्म आकार ्रहण गरिसकेको छ । यति छोटो अवधीमा नै कार्कीले चलाएको गुण्डाराजमाथिको सल्यक्रियाले समाजलाई थोरै भएपनि शान्ति दिएको छ । अव यस बाटोमा अन्य अधिकृत पनि हिडन सके नागरिकको मनबाटै प्रहरी सदैव मित्र र रक्षकको कोटीमा पर्नेछ ।
राजधानी दैनिकमा मिति २०७२ असोज ५ गते प्रकाशित लेख